Hngakchia Covo

By Henry N.Thang Bik

_________________________________________________

Lai holh ah, “Hngakchia lubo,” timi kan ngei. A sullam cu,

‘Hngakchia cu zeihmanh an thei lo/ an si lo,’ ti khi asawh duh. Hngakchia nih zalong tein an minung covo an hmang kho lo. An chimmi zong zeiah relpiak an silo. Kan duh caan ah kan tuk, kan cheih hna, kan pamh hna, kan dehhlen fawn hna. Lai tlanglei hrawngah kan zual. Ṭhihphaih rumro kan hmang—‘Khih! Mithla khih!’‘Rul nih an cuk lai, khah!’ kan ti hna. An ṭah deuh caan le ihngilh khawh lo caan ah, “ṭap hlah, ihngilh zok, Cakei nih an seh lai, Saipi a raa lai le an lamh lai,” kan ti chap hna. Hngakchia zei theilo fom nih hngilh a duh ruang ihngilh siloin Cakei le Saipi ṭih ah thirphang thlalau ngai in dai tein a um. Amang tiang achia phah. Cu nihcun, hngakchia thinlung-ruahnak (psycho) rawhnak— ṭihnak le ralchiatnak (fear and timidity), mah le mah zeihmanh lo i hmuhnak (self-inferiority) te hna a chuahpi lawng siloin mahlemah izumhnak (self-confidence) an ngei kho ti lo. A taktak ah, “Cakei a raa lai, Saipi a raa lai,” a titu upa hmanh nih Cakei le Saipi cu a hmu bal lo kan tam fawn. 

Cu lawng si lo. A tamtuk rih. Upa nih hngakchia kan namnettuk hna. A herh huaha lo zongah ‘dai tein um men, chet viar in kan bengh lai, hngakchiafa nih na ninghngal tuk,’ kan ti hna. Pakhat khat an ei duh lomi asi zongah, an ei duh dingin von lem si loin, ‘ei zok, na ei lo ahcun kan vuak lai, kan thah lai,’ kan ti hna. Nu le pa nih haiku, le hngerhtlei le hmunphiah te hna in fa le tuk kan hmang. ‘Kan kingh tak sual lai eh!’ kan ti hna. Sianginn sayate nih ‘fung nan von tuah lai, ruafimmite asi lai,’ an ti tawn. Kan tuahmi lila in  kan lu, kan keng, kan thawphet hna ah bo viar le vual viar in an kan tuk. Sayate tuklai ṭih ah sianginn aa phuak thaimi zong an rak tampi, an ti. Raktuk le cheih kha a palh ka tinak asi lo. Baibal ning zong asi ko nain kan rak ichimh cawnpiak ning, kan rak palhdeuh ko lo hlah maw ka ti. Luantukin rak chimhhrin le control te hna hi minung covo (human rights) zei rello pakhat asi. kan fian lo zong asi kho. Minung covo (human rights) nih a der le a ṭhawng tiin thleidannak a ngei lo. Kan ṭhawn deuh ruang le kan upa deuh ruangah, ‘Varit na duh si le cepa i lak, cepa na duh zong si le cepa i lak,’ timi theory hman in namnet khawh asi lo. Ram ṭhatnak le sannak ahcun, hngakchia nih thlahlawh (lahkhah) hmanh an ei, an ti. Cun, duh poah in vuak le tuk an ngah lo. Kam khatlei ah a ṭhat lonak a tampi ve kho ko nain kan nih Laimi zong hi hngakchia vuaklei le hrolei ah kan luan ve. Hlathlaitu nih, ‘erhtukmi, control tukmi le vuaktukmi hngakchia hi an upat hnu ah misual lainawng (extreme criminal) tambik an chuak’ tiah an chim. 

Hngakchia cu a lungno rihmi an si. Fak a duhmi an si (upa hmanh nih kan uartuk cu mu). A zohzia thiam in, an ṭhatnak kha chimpiak lengmang ding asi. Nangmah zong an ngamh/an thlaihchan phah lai. Zeicaah tiah, hngakchia cu capo le biatak a thleidang thiam rih lomi an si caah. Cun, hngakchia cu thil thar a cawn liomi an si tikah an thiam a rang tuk. Holh ṭhalo te hna chimh lo ding. An theih hngan ah holh chia le bia dawhlo te hna chim lo ding asi. Ka uar ngaimi le ka lungtling ngaimi pakhat cu, nu le va an i sik an duh hmanh ah hngakchia hmaiah aa si lomi nu-va khi (nu le va zong cu sik lo cu a ṭha deuh suaumau hme teh). “A zulh awk a simi lam kha ngakchia cu cawnpiak law, a upat tikah mah cucu a pialtak ti lai lo” (Pro 22: 6), baibal nih a kan cawnpiak. Hi baibal cacaang chirhchan in Englang mi Robert Raikes (1725-1811) nih Sunday School timi minbunh in a rak dirhnak asi, an ti. 

Jesuh vawlei a tlawnlen lio i a chim bikmi le a thawngṭha chimmi muru cu (centre pillar of his sermon) “Pathian Pennak/Vancung Penak” kong asi, ti usihlaw kan palh lai lo dah (?). Cu tluk i abiapimi le a muru bik asimi a thawngṭha cu hngakchia he tahchunhnak a laak (Mt 19: 14; Mk 10: 14; Lk 18: 16). Jesuh nih hngakchia namnet le zomhtaih hrimhrim a kan thloh (Mt 18: 10). Cucaah, Jesuh nih hngakchia a dawttuk hna, ti a langhter. Paul zong nih hngakchia an biapitning a kan cawnpiak ve. Fa le nih nu le pa upat ding asi bantukin nu le pa zong nih fa le thinhun dingin tuah lo ding zong kha fiang tein a kan cawnpiak ve (Eph 6: 4). A sullam cu, nu le pa nih fa le cungah rian nganpi kan ngei ti hih. Salm le Phungthlukbia zong nih fa le kong tampi an kan cawnpiak ve. Hngakchia Theology (Child/ren Theology) zong hi biatak tein kan cawn a herh. Zeicaah tiah, fa le cu kan duh poah in ka tuah awk sal le thilri bantuk an silo. Pathian thluachuah nganbik rosung an si (Ps 127: 3-5). ‘Nu le pa’ tiah auh kan/nan si zong hi fa le ruangah asi.