Khrihfa Maw Khuarifa Dah??? by Henry Nawl Thang Bik

Baibal caangthiam: -Matthai 10: 32-33, “Amah mi ka si, tiah zapi hmaiah a phuang ngammi cu vancung khua i ka Pa hmaiah kei zong nih cuticun amah cu ka ti ve lai. Sihmanhsehlaw zapi hmaiah, amah mi ka si lo, tiah aa phehmi cu vancung khua i aummi ka Pa hmaiah cuticun ka ti ve hna lai.”

Symbol of Christian in Early Century

Matthai thawngṭha tuanbia tawi: -Matthai thawngṭha hi amah Matthai nih 45-80 CE hrawng ah Syria khuapi pakhat, Antioch khua ah Hebru holh le Aramaic holh in a tialmi asi, tiah Baibal thiamsang hna nih an zumh. Matthai thawngṭha cu abik in Judah miphun hna sinah ṭialmi asi bantukin aa tinhmi cu, ‘Jesus Khrih hi Judah miphun nih nan hngahhlangmi Messiah asi ko,’ ti hi abik in a fainter. Thawngṭha cauk dang he aa dannak/lawhlonak cu Matthai thawngṭha cu biakam hlun le biakam thar a pehtu ‘hlei’ asi, anti.

Hlan lio Khrihfa nunning tawmte: -Khrihfa timi biafang cu ‘Khrih’ tiin aa thawk, anti. Cu, Khrih a zum i a zultu hna kha ‘Khrihfa’ tiah auhmi an si. Cucu, anmah te siloin mi nih an auhnak/pekmi hna ‘min’ si dawh asi (Lam 11: 26). A fawinak in chim ahcun, hlanlio chan i ‘khrihfa ka si,’ tiah rak i chim ngam hi thilhar lawnghmanh siloin, asi kho lomi thil bantuk ah ruah asi. Mizapi hmaiah khrihfa ka si, tiah von i chim sual ahcun na pum cu a kal ko lai nain na lu a um ti lai lo. Hmun dang a phan lai. Phundangin chim ahcun, fakpi in hrem hnu ah thah asi. Ṭih a raknung tuk. Cu ruangahcun a thlite in pumkhawmhnak/rak itonnak an ngei tawn. A caan ahcun vawlei tang kua (catacomb) hna ah a rak si tawn. Khrihfa an sinak langhternak hmelchunhnak zong phun tampi in an ngei. Tahchunhnak ah vailamtah lem (sign of cross), nga lem (sign of fish)..tbt, an hngawng ah maw, rak i oih asi. Cu, nga lem ahcun (ΙΧΘΥΣ—Ichthys) tiah an ṭial. A saunak cun ΙΧΘΥΣ, “Ίησοῦς Χριστός, Θεοῦ Υἱός, Σωτή (Iēsous Christos, Theou Yios, Sōtēr)” ti asi. A sullam cu, ‘Jesuh Khrih, Pathian Fapa, Mi Khamhtu,’ tinak. Rom cozah kuttang ah therphaang in an um lawng siloin Judah biakphung ṭanhtu hna le cawnpiaktu hna nih hngalh sual lai phaang ah ningṭih, thinphang le thlalau khin an um zungzal. Asinain, Jesuh Khrih nih a chimmi bia, an theih than thih an ṭih lo. Bingtalet in thlaai an ngamh. Chiandaih rawl le meikhangh ding an si hmanh ah, “Amah mi ka silo,’ tiah an i pheh bal lo. ‘Mizapi hmaiah Jesuh Khrih zultu ka si ko,’ tiah an phuang ngam. Thihnak le hremnak hna cu an khualtlawn ṭi hawi bantuk ah an ruah. An zulhmi kha nunnak pek tiangin an zulh.

Hlan lio khrihfa le nihin khrihfa cuai kan von thlai hmanh lai: -Nihin Laimi khrihfa kan nunning hi amak lawng hmanh siloin khuaruahhar asi. Aphi chuah khawh lomi kanaan tuakdingmi hei ti ruam khin, calculator hman zongah aphi chuah khawh lo ding phun in a um. Hlanlio khrihfa he cun kan iralkah tuk. Atu kan chan kilning ahcun, mizapi hmai i Pathian mi ka si, khrihfa ka si, ti cu kan uar tuk cang. Kan ngamh tuk. Jesuh hi taksapum in hung chuak ṭhan sehlaw, hikaa Baibal caang (Matt. 10: 32-33) hi a thlen men hnga, tiah ka ruah, “Amah mi ka si, tiah amah lawng a um lioah a phuang ngammi cu vancung khua i ka Pa hmaiah kei zong nih cuticun amah cu ka ti ve lai. Sihmanhsehlaw amah lawng a um lioah, amah mi ka si lo, tiah aa phehmi cu vancung khua i aummi ka Pa hmaiah cuticun ka ti ve hna lai,” tiin? Nihin khrihfa aa timi tampi cu mizapi hmaiah piangthar taktakmi kan ilawhter. Kan mahlawng kan um tikah kan fel lo tuk fawn. Kan rong/muici kan thlenter a fawi tuk. Conghraang kan lo. A cheukhat le bang cu, anmah a theitu um lonak hmun an phanh hnu cun, khrihfa ti cu chimlo, pastor le reverence ti auh hmanh a duh lomi an tamtuk, an ti. Nan ka auh tikah (p, r le s ṭukṭak telh hlah u, tiah an hawi le an tiam cia hna). Beer dawr luhnak le nungak von kuh ṭukṭaknak a kan dawnh, an ti. Cubantuk pawl cu biak-inn chungah biatak tein ‘hrinṭhaannak taktak cu…...’ tiah thawngṭha chimthiam ngaimi kan si tawn. Biak-inn chung lawngah pianthar pawl. A ngaingai ahcun, biak-inn chung lawng i piantharmi pastor nakin a lengah a piantharmi pastor kan herh deuh. 

Cun, mi tampi cu Pathian hi hlatpi a ummi ah kan ruah. Hi ruahnak hi thlen a herh. Japan Theologian Kosuke Koyama nih, “Three Miles An Hour God,” (suimilam pakhat ah mengthum a kal khomi Pathian) tiah cauk a tial. Pathian cu khoika poah ah a ummi Pathian kan ti ṭung, zeiruangah dah suimilam pakhat ahcun mengthum lawng a kal khomi Pathian, tiah a tial hnga, tiin ruah awk a um ngai. A chim duhmi taktak cu minung (a tlamtlingmi, a ngandammi) nih suimilam pakhat ah kan kal khawhmi hi mengthum tluk asi, ti asi. Pathian cu kan pawngte ah a um pengmi asi caah suimilam pakhat ah mengthum kan phanh ahcun Pathian zong mengthum a phaan ve, ti khi a chim duhmi sullam taktak cu. Phundang in, Pathian cu hlatpi a ummi Pathian lawng si loin kan pawngte zongah a ummi Pathian asi, ti hi.

Laimi khrihfa kan nunning hlathlai tikah a minmen khrihfa kan tam. Khrih he pumpak i tonnak ngeih hleng loin nu le pa, pi le pu, asiloah khrihfa umnak hmunhma in a ṭhanglianmi kan si ruangah khrihfa asimi zong kan tam ial kho men? Hlan lio khrihfa (Christian) cu pumpakin Pathian he i ton in lungthlennak taktak a ngeimi an si. Cucaah cun, dawtnak an ngei. Zaangfahnak le zawnruahnak in an khat. An zer lo. An lung a thiang. Pakhat le pakhat an thilri hruk-aih tiang hmanh an rak ibawm kho. An mah lawng an um zongah an fel. Mizapi hmai zongah Khrih an ṭhanh. Hremnak an ton zongah Khrih caah thih an ngamh. Cun Khrih muisam le nunzia taktak an keng.

Tulio khrihfa cu min bunhmen in khrihfa si, kan tam. Kan pianthar lo hrat le kan zumh khawh lo hrat ahcun pasal/nusal lawlaw tiin thihloh tik zongah lawkih phum zongin i phum/i vui lawlaw ding kan si ko nain kan ngamh fawn ṭung lo. Zu ding sa ei pa zong nih khrihfa ka silo, ti cu a duh hleng lo. Kan ruakvui tiangin khrihfa phungning in vui kan duh fawn. Ruahpi sur le ṭotho thawh, van khuaṭek tlak le khuarit, ṭihnung ning—kan theih cio ko lai. Kan lau i kan thinphang. Zaamnak le thuhnak lawng kan kawl. Cubantukin ṭihnungmi khrihfa zong tampi kan um. Micheukhat caah Krisamas hna hi Khuarisamas maw Kissamas hna asi tawn.  Tukum kan Krisamas hmanning hi the zeidek kan lawh te hnga?  Ṭihmi le zaamtakmi khrihfa/pastor kan si sual lai tihi ruah awk le phan awk a um ngaingai. Cucaah, “Khrihfa Maw Khuarifa Dah?” kan si, tihi icheck ngai kan herh. 

[Matthai 10: 32-33, “Amah mi ka si, tiah amah lawng um lioah a phuang ngammi cu vancung khua i ka Pa hmaiah kei zong nih cuticun amah cu ka ti ve lai. Sihmanhsehlaw amah lawng um lioah, amah mi ka si lo, tiah aa phehmi cu vancung khua i aummi ka Pa hmaiah cuticun ka ti ve hna lai.” Laimi context he tlaakin kan von let phawt.]

Note: Muko Magazine nih a chuah cangmi asi.