Paul
nih a cakuat chungah aa tialmi ruahnak le zumhnak hna hi a theih a har ngaingai
mi an si. Zei caah tiah, Paul hi mifim thiam pakhat a rak si bantuk in Jesuh
Khrih kong a chim ah siseh, zumhnak kong a chim ah siseh, Khamhnak kong a chim
zongah siseh, a bia lakning a thuk taktak. Hi ka capar ah hin Paul nih Jesuh
Khrih a hmuhning kong tlawmpalte in ka van langhter lai. Hihi, a kau taktakmi
asi caah ka theih tawk le ka kawl khawh tawk, a tawi fiannak in ka vun chuahpi ve
mi asi.
1. Paul cu aho dah asi?
Paul
nih Jesuh khrih a hmuhning kong kan van langhter hlan deuh ah, Paul tuanbia
tawi kan van langhter hmasa lai. Paul hi:
a) Mifim asi (Philosopher):
- Paul cu mirum le tihzah awktlakmi chungkhar in a thanglian mi asi. Angakchiat
tein sianginn thatnak bik le ca chimtu tha bik, tiah an zumhmi “Gamliel” timi
kuttang ah ca a cawn hnu ah an mah chanlio degree sang bik tiang a awngmi pa
asi. Pual nih a hngalh khawh lomi le a chim khawh lomi fimthiamnak a um lo.
Lamkaltu 15: 17, kan rel ahcun Pual chan lio i mifim bik, mithiam bik, tiah an
rak ruahmi hna “Stoic mifim” hna le “Epicureans” hna he hmanh bia a rak i ruah
kho ve mi pa asi.
b) Rome minung sinak a ngei (Citizenship of Roman). Rome
cozah chan lioah Rome minung asimi cu an rak i uangthar tuk pinah mi zong nih a
rak upat tuk hna. Zei caah tiah, Rome minung a simi paoh cu ralkap zong nih an
duh paoh in an ti kho hna lo, tuah khawhnak nawl zong an ngei lo. Cun Rome
siangpahrang “Caesar” sin hmanh ah direct in bia chim khawhnak nawl an ngei.
Paul zong cu bantuk sinak cu a ngei ve
mi asi.
c) Pharisee
asi. Jesuh khrih le Paul chanlio hrawngah “Pharisee” pawl
cu rak upat tuk mi minung an si ve. Zei caah tiah, biaknaklei le nawlbialei he
pehtlai in nawlngei tuk mi an rak si. Vawlei lei catial thiam minthang asi mi “Philip
Yancey” nih a cauk, “The Jesus I Never
Knew” timi chungah hi tihin a tial—“Pharisee asi mi paoh nih nikhat chung
lawng an zulh dingmi nawlbia phun 300 reng lo a um. Cu cu, an zulh khawh lo
ahcun Pharisee si khawh asi lo,” ati. Paul zong Pharisee asi ve caah cu vialte,
“Phunglam le nawlbia” (Rule and regulation) cu a zulh khawh dih tinak asi.
d) Paul
hi Sanhedrin mibu chungtel pakhat asi ve. “Sanhedrin” mibu
cu nawl a ngei mi biaceihtu mibu an rak si. Cu chan lioah ram uktu an rak si.
e) Mihremtu
zong asi (Persecutor): -Paul
nih a biaknak “Judaism” a tanh tuk ruangah khrihfa mi vialte thah dih le nawn
dih a rak timh hna. Khrih raungah thahnak a tuar hmasa bik, “Stephen” lung in
an rak cheh zongah khan a rak i tel ve.
Asinain, Damascus haukaa ah Khrih he an i tonnak nih
a nun a thlen dih cekcik. Cucu a mah Paul bak nih a chim lawng si loin a nunzia
hrimhrim le a riantuanning hrimhrim in hmuh khawh asi. Cu caah, Paul nih Jesuh khrih a hmuhning hi
phundang te asi kho men. Jesuh Khrih a fianning zong hi phun dang te asi kho
men. cucaah, Paul nih Jesuh Khrih a hmuhning hi khrihfa mi caah a biapi taktak
mi asi.
2. Paul Theology (Pauline theology): -Pualine
theology nih a biapi ina chim mi cu Jesuh Khrih asi. Paul nih cun Jesuh Khrih a
biapitnak le a lai bik asi nak kha a langhter (Christo-centric). Paul nih Jesuh
Khrih kong a chimning le Jesuh nih a tuah mi khamhnak kong a thenter bal fawn
lo. Paul nih fiang tein (I Cor 2: 1-15) a chimmi cu Jesuh nih a tuah nak kong
hi khuruahhar thil tuahnak a bawhmi Judah mi hna le fimnak lawng a kawlmi Greek
mi hna caah cun tluknak le hruhnak phung
men lawng an si ko. Asi nain, kan nunnak a thlenter tu cu Jesuh Khrih lawng
cu asi, ati. Cu caah, Jesuh Khrih a
tuahmi vailamtahnak kong lawng hi chim awk rian ka ngei, ati rih. Zei caah
tiah, Jesuh Khrih cu Pathian fimnak asi i a thawnnak hmual a langhnak zong asi,
ti. Fiang tein kan hmuh khawh mi cu Paul theology hi (Christo-centric) asi, ti hi asi.
3. Paul nih Jesuh Min a Bunhning
1.
Jesuh
(Jesus): -Jesuh
timi a taksa min hi Paul nih tlawmte lawng a hman. Hi biafang a hmannak zoh
tikah vawlei i a hung chuakmi, minung Jesuh (Incarnated
Jesus) kha a sawh duh (I The 1: 10, 4: 14). Cun Paul nih biafang pahnih
komh (Jesuh Khrih) asi loah (Khrih Jesuh) ti zongin a hman chih fawn.
2.
Khrih
(Christ): -Khrih
timi biafang hi Paul nih taksa Jesuh min bakin a hman can a um (Rm 9: 5). Asi
nain, Khrih timi biafang hi vawlei serhlan in a rak um cangmi zungzal hmun mi
Pathian ti chim duhnak zongah a hman fawn. Cun sunparnak le thangthatnak pek
awktlak asi ti hman a duh can zongah Khrih timi biafang a hman fawn (Rm 8: 17;
I Cor 13: 4). Cu caah, fiang tein kan hmuh khawh mi cu Paul nih a hman mi taksa
Jesuh le vawlei serhlan in a um cang mi, thangthat awktlak mi le sunparnak
awktlak Khrih tiah biafang a hman mi hi a dangdang an si lo, pakhat an si,
tinak a si. Phundang in chim ahcun vawlei serhlan in a um mi, zungzal Pathian
kha mi vialte khawmhnak hmuhter awk ah minung tuanbia chungah a hung lut tinak
asi.
3.
Pathian
Fapa (the Son of
God): -Paul
nih Snoptic Gospel nih a hman mi “Minung Fapa” timi min a hmang lo. Asi nain,
Pathian Fapa tiah a hman (Gal 2: 20; II Cor 1: 19; Eph 4: 13). Cun, Pathian Fapa tiah a hman mi
nih a caan ahcun Minung Fapa zong a sawh chih ve. Cun “A Fapa” (His Son) ti zongah a hman (Gal 4: 46;
1: 9, 16; Rm 1: 3; 9: 5; 5: 10). Paul nih zei ruangah dah hi bantuk min hi a
rak hman hnga? Hlan lio Palestine ram hrawngah le (Asia Minor) hrawngah Egypt
miphun hna nih Pharoah hna kha “Pathian Fapa” tiah an rak auh hna. Assyrian mi
le Babylon mi hna ruahnak ahcun hruitu hna le Bawi hna kha Pathian Fapa tluk ah
an rak ruah ve hna. Cun hlan lio an tuanbia chungah mithawng le minthang, pa
raltha hna kha “Pathian Fapa” tian an rak auh hna. Cu caah, Paul nih cu biafang
cu i char in Jesuh Khrih zong hi “Pathian Fapa asi” tiah a chim ve. A ruang cu,
“Pathian Fapa” tiah an rak auh mi hna nih khan Pathian thawnnak an ngeih chih,
tian an ruah. Biakam hlun chung zoh tikah Vanmi hna le Israel miphun hna zong
kha “Pathian Fapa/hna” tiah rak auh an si ve (Hos 2: 10; Ex 2: 22). “Pathian
Fapa” asi loah “Minung Fapa” timi hi siangpahrang nih a ro cotu dingah aa
cawmmi pa zong kha auh khawh asi, biaceihtu nih a cawmmi zong asiah Judah
miphun thing asi mi pa nih a cawmmi pa zong kha “son of God” tiah rak auh an si
ve. Cun “Pathian Fapa” timi biafang hi Messiah biafang aiawh zongah hman khawh
asi. Paul nih hi vialte a ruah dih hnu ah Jesuh Khrih hi “Pathian Fapa” tiah a
auhnak asi.
4.
Minung
Fapa (the Son of Man):- Paul
nih “Minung Fapa” timi biafang hi a cakuat chungah a hmang bal lo. Asi nain, a
cakuat tampi ah Paul nih “Minung Adam” tiin a chim. Cucu, minung Adam le Minung
Khrih an i dannak a chim duhnak ah a
hman (Rm 5: 12; I Cor 15: 34). Vawlei minung Adam cu vancung Minung Khrih he an
thiltuahning, an tlawnlenning na i lawh lonak chim duhnak ah “Minung” timi
biafang a hman. A taktak ahcun “Minung Fapa” ti bakin biafang a hman mi a
cakuat ah a um lo. Cun, caan donghnak kong hepehtlaiin “Minung Khrih” hi a hman
fawn (I Cor 15: 45-49; Phil 3: 20- 24).
5.
Bawipa
(Lord--kurioV): - Paul nih a
cakuat chungah a hman tambia biafang hna
cu “Bawipa” timi le “Pathian Fapa” timi hna hi an si. Biakam hlun chungah
“Yaweh” timi le “Adonai” tiah an hman bantukin Paul nih “Bawipa” (Kupios) timi
hi a hman ve (I Cor 1: 20; 10: 26; II Cor 14: 21; Rm 4: 8; 9: 28-29). Paul nih
“Bawipa” (o¢kurioV) timi biafang hi
Jesuh cu zungzal Pathian asi, ti langhternak caah a hman. Judah miphun Greek
nunphung hmangin a nung mi hna ruahning ahcun “Bawipa” timi nih “pathian hna
asi loah pathian nu hna” (gods or goddesses)
khi a sawh duh (I Cor 12: 3). Cun Khrih fabu tuanbia thawkkhehnak kan zoh tikah
an rak hman mi biafang cu “Jesuh cu Bawipa asi” ti asi. Jesuh Khrih thihnak in
thawhter asi hnu ah zumtu hmasa hna nih an zumhnak hram an rak bunhnak le an
fehternak bik cu Jesuh Khrih ah asi. Zumtu hmasa hna nih an pumhkhawmhnak
hruaining he pehtlaiin (Liturgy) an
hman bikmi biafang cu Maranatha “the Lord
is coming again” “Bawipa cu a raa than zau lai” ti asi (I Cor 15: 22).
Zeiruangah dah Paul nih Bawipa timi biafang hi tambik a hmam hnga ti ahcun hlan
lio zumtu hmasa hna nih Jesuh Khrih hi “Bawipa” asi ti cu an i hrah lo nain
“Pathian asi” ti cu an rak i harh ngai ruangah asi.
6.
Kenosis
Khrih (The Empty
Christ):
-Philippi 2 chungah Paul nih ‘aa lawngter mi Jesuh Khrih’ kong a chim. Paul nih
Jesuh Khrih cu Pathian bak asi ko nain a bawi thutdan le siangpahrang a sinak
vialte kaltak in minung bantuk ah a ser, a canter, ati. Cucu Kenotic
Christology kan timi cu asi. Asi nain, Paul nih ‘Aa lawngter’ a ti tikah minung
bak asi ko nain Pathian bak zong asi ti khi a sawh duh mi tak cu asi.
7.
Cosmic
Khrih (The Cosmic
Christ):
-Paul nih Jesuh Khrih hi minung hna Pathian le khamhtu le Bawi lawng si lo.
Sermi thil dih lak, vawlei dih khamhtu universal Christ asi, tiah ati. Cucu,
cosmic Jesuh Khrih kan timi cu asi. Zeizong sermi vialte caah Bawi le Pathian
asi mi Jesuh Khrih nih khan sernu thil vialte nih khamhnak an hmuh khawhnak
hnga, a thisen a luanter.Rome 8: 18-23, chungah minung lawng si loin sermi thil
vialte nih luatnak ni an hngahnak kong, Paul nih a kan cawnpiak.
Paul nih Jesuh khrih kong a chim ningle
a hmuh ning hi phun dang te asi. A can ahcun, Architect ti zongah ati (chanthar holh cun engineer asi loah
designer kan ti lai cuh). Cun, hmuh kawh lomi Pa Pathian muisam asi, (the image of the invisible God) ati.
Sermi thil vialte ah a chuak hmasa bik mi (the
first born of all creation) ti zongah ati fawn. Asi nain, cu vialte cu ka
van langhter ti lai lo. Hi article chungah ka van langhter duh mi cu Paul nih
Jesuh Khrih kong a chimnak tikah zeiban tuk biafang dah a hman timi van
langhter sawhsawh khi asi. Cun Paul theology ah Jesuh Khrih hi zeitluk in dah a
biapi timi le Jesuh Khrih um lo cun Pauline Theology a um khawh loning ka van
langhter.
No comments:
Post a Comment