Tuesday, January 7, 2014

Chin: Leadership Maw Kan Herh Rulership Dah?

Henry Nawl Thang Bik
______________________
 
Rulership
 

Leadership

Leadership timi biafang hi chim tambikmi biafang ah aa tel, ti ning law ka palh lai lo dah? Vawlei lei he biaknak lei he hmanmi biafang a si. Leadership timi nih a huapmi hi a kau dom. Tlamtling tein ka chim/tial kho lai lo. Ka fianter kho fawn lai lo. Cun, tuten ah Leadership he pehtlai in capar ka von i thawh tikah hin ka thiam, ka thei ruangah a si hrimhrim lo. Leadership le rulership timi an i dannak, keimah ruah khawh tawk le caa ka relmi hnihkhat chungin a tawne tiang le a chung muru si loin a puanpalaang le a lenghawng tlawmte, kan theihnak le kan ruahnak a kan bawmtu a si kho hnga maw, timi ruahchannak he ka von tialmi a si.  

Leadership le Rulership sullam?
Leadership timi biafang cu (kan theih dih cio bantukin) leader+ship timi biafang pahnih fonh/komh in a von raa mi a si. A fawinak in, “hruaitu sinak” ti a si. Cu ve bantukin Rulership timi biafang zong hi a si kho ve. English biafang ah Ruler timi biafang cu a um nain Rulership timi biafang tu cu a um rih lo kho men. Asinain, catialtu nih leadership, friendship, fellowship, discipleship, kingship, dictatorship….tbk., an um cio bantukin rulership timi biafang zong hi a um/si kho ve ko hnga lo maw, timi ruahnak he rulership tiin ka von tialnak a si. A sullam cu, a fawinak in, “uktu sinak” ka ti ve ko lai cuh!

Hruaitu (Leader) le Uktu (Ruler) an idannak
‘Hruaitu’ timi cu ‘Hruai’ ti biafang in aa thokmi a si bantukin a sullam cu, “Lam hmuhsak (guide), lam sialpiak (pave a path/way), serpiak,….tbk” khin sullam ngeihter khawh a si. ‘Uktu’ (ruler) timi cu ‘Uk’ (rule) ti biafang in a ra mi a si ve bantukin a sullam cu “Fial (command), rialdip/sur—thilsur (grasp), uk (dominion), duhning paoh in koihmerh (control), nawlngeihnak chuah/piah (show power and authority)…tbk” khi a sawh duh ve. Idannak tampi an ngeih lo hmanh ah kan hnathlam khin von lenter ah, hruaitu timi le uktu timi cu an naangte aa dang deuh hrimhrim. Kan feeling phundangin a um cio theu lai dah? Jonathan timi pa chimning ahcun, ruler timi hi cu ralkap uk chan (military era) ah hmanmi biafang a si i leader timi hi cu (democratic era) ah hmanmi biafang a si, a ti.

Leader le Ruler I An Rian le Lungput
Hruaitu (leader) timi cu mizapi caah a nung i mizapi thatnak caah rian a tuan. Mi zeipoah kha rualraan tein a zohkhenh hna. Lam a hmuhsak hna i a hruai hna. Mirum le misifak cungah a thinlungput a dang hlei lo. Dawtnak a ngei i zawnruahnak a ngei fawn. Tluk cio tein a hmuh khawh hna. An thatnak kha a cinken. An thiam deuhmi (aa-taa-chiat or strength point) a thei kho. Mipi caah thatnak tuah aa tim zungzal pinah an nuhrim covo chut a tim bal hna lo. Zalawng tein chimrel khawhnak nawl/cawlcangh khawhnak nawl a pek hna. Uktu (ruler) cu mizapi caah thatnak nakin a mah ca thatnak a kawl deuh. Amah duhning in merh le kawih a duh dih hna.  Mizapi caah that aa tim lo nain mizapi cu a mah caah tha dih hna seh, timi duhnak lungput le ruahnak a ngei. Minung zoh in biachim a hmang. Mirum le misifak karlak ah thleidannak tampi a ngei. Phundang in kan chim a si ahcun, uktu (ruler) cu a mah ca lawngah a si i hruaitu (leader) cu mipi caah a si, ti khawh a si. Cu lawng si rih lo. Ruler nih cun, a kuttang ummi pawl tuah ding a chimh dih hna nain amah pumpak in a tuan zuam bal theng lo. A kuttang ummi pawl a fialmi hna kha thiltha maw a si thilthalo dah a si, tiah a buai tuk lem fawn lo, a mah caah thatnak a si poahpoah ahcun.  A um rih. Nuhrin covo (human right) thazaang a pe lo caah a kuttang pawl kha an nuhrim covo chuh a timh zungzal hna. Caan tha an hmuh sual hmanh ah lamsialpiak cu chim lo, phihpiak i chuah khawh lo dingin a zuam tawn. Cucaah, a fawinak in, uktu (ruler) timi cu mihrokhrol, chungthu lengnal, a biatak lomi, mizir (hypocrite, deceitful, phony, fraud) a si, ti khawh a si.

Bung kung le Banhla kung hruainak phun
Leadership kong he pehtlaiin hrelh awk tha loin tahchunhnak
Bryan Tree Style Leadership
(metaphor in) an lak tawnmi cu
Dr. Hiebert nih a chimmi, “Bung kung le Banhla kung” kong hna hi an si. Bungkung cu a hung a lianngan, a sang, a nge lila tiang hmanh in hrihhram an thla i rumraa ngei taktak khin a hung thang. Asinain, a pawngkam ah zeihmanh an um kho lo. An thang kho lo. A rak um cia hmanh kha a thah, a dolh dih hna. Cu bantuk hruainak cu leadership tiah min bunh ti loin rulership tiah minbunh cang usihlaw aa rem ngai ding a si. Phundangin kan chim a si ahcun, mah lawng nih uk duhnak (autocratic) mithalo/mipuar (tyrannical),mi rialdip duhnak/duhmi (oppressive), paavar (power) le nawlngeihnak hman in midang uk le koihmerh duhnak (authoritarian), khatleikam lawng faktuk in tanh i midang caah zeihmanh ruahpiak lo (totalitarian), chimmi poah tuahter duhnak/absolute rule kan ti ko lai cuh (dictatorial/dictatorship), siangpahrang ukning (apa thih in a fa nih a rian a chan colh) (monarchy or kingship) rulership style a si, kan ti khawh.

Banhla kung cu thingkung dang bantukin a sang lo. Asinain, amah
Banana Tree Style Leadership
bantuk tampi an karh khawhnak dingah a pawngkam ah ci tampi a vorh/a tlakter. Phun dangin kan chim ahcun, keimah bantukin tampi in um ve hna seh, ti duhnak thinlung a ngei kan ti khawh. A kung hme tete kha Bungkung nih a pawngkam a donhkhanh hna bantukin, a dawn khaan hna lo. Cucu, leadership kan timi taktak cu a si, kan ti khawh. Zeicaahtiah, leadership sullam cu, tuk, thah, dolh, donh, uk le rialdip si loin hruai, lam serpiak le sialpiak…tbk, a si, kan ti cang khah. 

Asi loah kan nih teh, Bungkung bantuk hruaitu maw kan si, Banhla kung bantuk hruaitu dah? Mipi caah lam serpiak le sialpiak duhmi hruaitu maw kan si mipi uk, koihmerh le rialdip deuh lawng a duhmi hruaitu dah kan si? Bungkung bantukin uk le rialdip deuh a duhmi hruaitu kan si sual ahcun kan leadership hi leadership si loin rulership deuh a si kho men? Laimi leadership style si loin Laimi rulership style a si sual hnga maw?

Hruaitu Nih Hngalh Dingmi
Hruaitu nih hngalh dingmi le zulh dingmi hi tampi in chim khawh a si. Cun, a chimtu an i dan cio bantukin an chimmi zong a dang cio kho men.
a) A ngeitu kan si lo, a vengtu lawng kan si, ti kha philh hlah. (Know that you are not the owner but a stewardship).
b) Rian fialtu si loin mipi caah riantuan tu dingah /thim kan si kha i hngalh peng ding.
c) Kan kuttang riantuanmi nih zeitik dah an palh lai ti lawng kha bawh hlah. Palh cu minung phung a si tiin ruat peng.
d) Mi zeihmanh nih mah le pahrang an ngei cio timi kan fian awk a si.
e) Zulh phung lengah ahohmanh an um kho lo, nangmah/keimah relh in.

Biadonghnak
Leadership phun hi tampi in chim khawh a si. Zeibantuk i hruainak hmanh—biaknak lei he vawlei lei he, leadership tiah min kan bunh/sak dih hna. Leadership tiah kan auhmi pawl hi leadership taktak maw an si rulership dah an si?  Ralkap uknak chan ahcun bia al chim loin biahalnak tuah hmanh rak ngamh cio a si lo. Cucu, kan zulhphung (tradition) pakhat bantuk a rak si. Upa, mifim ah ruahmi le rang sang deuh (superior in rank) pawl an chimmi kha al duh le hal duh zongah kaa ichip a rak si. Cu zulhphung (tradition) cu caankhat caah cun a rak tha kho men nain democratic ram sersiamnak ding ahcun a rak tling lo. Biahalnak um lonak ah thanchonak tlamtling a um kho lo. Cucaah, Chin ram le miphun, kan thangcho khawhnak dingah cun mipi rialdep le mah duhning paoh in control duhnak a ngeimi rulership si loin mizapi caah lam hruaitu/sialtu le thatnak tuah duhmi leadership kan herh. Phun dangin kan chim ahcun, Chinmi nih uktu si loin hruaitu kan herh, ti hih. Cu nakin a von tha deuh rih dingmi cu demo-theocratic leadership style kan herh.

Chirhchan laknak:

1.Maung Tin Oo (Myaungmya), Who will publish “Freedom from Fear” in Myanmar? www.elevenmyanmar.com  chungin.

2. Anil Kurian & Sharon Devaprassannam, Christian Leadership cauk chungin.

3.P.T CHandapilla, General Secretary For the Union of Evangelical Students of India from 1996- 2001 cauk chungin.

4.Dr. Beth A. Birmingham, The Banyan Tree or The Banana Tree: What Type of Leader Are You? article chungin.

5.Alexander Strauch, Leading with Love cauk chungin.

6.J. Oswald Sanders, Spiritual Leadership cauk chunging.

 

Note: Hi capar hi T'hingt'hang Magazine ah ka rak t'ial cangmi le chuah cangmi asi.


No comments:

Post a Comment